सन् २००८ को संकटपूर्वको समययताको एक दशकमा नीति–निर्माताले आजको वित्तीय प्रणाली धेरै नै सुरक्षित रहेको भन्दै हामीलाई आश्वस्त पारिरहे । बैंकिङ उद्योगमा पारदर्शिता र जवाफदेहिता सुनिश्चित गर्न नियामकहरूले कडा परिश्रम गरेका छन् । मन्दीको समयमा ठूला बैंकहरू आफ्नो जोखिमपूर्ण बाजीबाट पछाडि हटिसकेका छन् । लगानीकर्ता, ग्राहक र केन्द्रीय बैंक सबै उच्च जोखिममा छन् । तर, के हामी साँच्चिकै सुरक्षित छौँ त ?
सामान्यतयाः जोकोहीले पनि ‘हो’ नै भन्छ । एक दशकअघि भड्किएको पूर्ण विकसित प्रणालीगत विश्वव्यापी संकट सामान्य सेप्टेन्निएल मन्दी थिएन । व्यवस्थित संकटको सबैभन्दा न्यून फ्रिक्वेन्सीको पुनरावृत्ति रोक्न नीति–निर्माताले सुधारसँगको प्रतिक्रिया र लगानीकर्ता, उपभोक्ता र राजनीतिज्ञलाई पछिल्लो संकट भुल्न लामो समय लाग्ने दुईवटा वास्तविकता प्रस्तुत गरेको छ ।
दुर्भाग्यवश, हामी सामान्य अवस्थामा बाँचिरहेका छैनौँ । संकटको व्यवस्थापन अटोपाइलटद्वारा सञ्चालित हुन सक्दैन र वित्तीय प्रणालीको सुरक्षा त्यसलाई व्यवस्थापन गर्ने मानिसको प्रतिस्पर्धामा निर्भर हुन्छ । अझै पनि केन्द्रीय बैंकमा उत्कृष्ट कर्मचारी र नेतृत्व रहनु खुसीको कुरा हो । संकट व्यवस्थापनमा मौद्रिक अधिकारी मात्र नभई समग्र सरकार नै समावेश रहन्छ भन्नेचाहिँ खराब कुरा हो । र, यसमा शंकाका लागि प्रशस्त ठाउँ छन् ।
यदि अर्को संकट पछिल्लो समयको जस्तै भयो भने कुनै पनि नीति–निर्माताले सहजै रूपमा सन् २००८ मा निर्मित ‘प्लेबुक’ पछ्याउन सक्छन् । यसमाथिको प्रतिक्रिया कम्तीमा पनि प्रभावकारी हुनेछ । यदि अर्को संकट साइबर आक्रमण वा विश्वव्यापी वास्तविक ब्याजदरमा भएको अनपेक्षित वृद्घिको परिणामबाट निम्तिएमा एकदमै भिन्दै र कमजोर बजारमा उच्च ऋणको जोखिम बढाउने खालको भयो भने के चाहिँ के हुन्छ ? अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पसँग प्रमुख पतनको अनुभव र सामना गर्न कौशल छ भन्ने कसैले इमानदारीपूर्वक भन्न सक्छ ? यो बुझ्न कठिन छ । किनकि, ट्रम्पको राष्ट्रपतिकालमा अमेरिकाले अनुभव गरेको वास्तविक संकट भनेकै ट्रम्पको राष्ट्रपतिकाल हो ।
अमेरिकी केन्द्रीय बैंक फेडरल रिजर्भ (फेड)का अध्यक्ष जे पावेल र उनको टिम पहिला भए पनि बाहिरबाट उत्पादन भएको वित्तीय संकटको चेतावनीको सामना गर्न अर्को वयस्क को हुनेछ ? फेडले सबै कुरा आफैँ एक्लैले सुरुवात गर्न सक्दैन, उसलाई बाँकी सरकारको राजनीतिक र आर्थिक दुवै सहयोग आवश्यकता पर्छ । वास्तवमा सन् २००८ को तुलनामा अहिले फेडसँग योजना छैन । सन् २०१० मा भएको डड–फ्रयांक वित्तीय सुधार सम्झौताले पूरै सिस्टम नै पतन हुने भए पनि निजी संस्थालाई वित्तीय उद्धार गर्ने फेडको क्षमतामा रोक लगाएका कारण उसका योजनामा कमी आएको हो । के कंग्रेसले ग्रिडलक दिन सक्छ त ? वा हलिउड चलचित्रका निर्माता र अमेरिकी पूर्वअर्थमन्त्री स्टेभेन नुचिनले सन् २०१६ को चलचित्र ‘रुल्स डोन्ट एप्लाई’को अन्तर्दृष्टि प्रयोग गर्लान् ?
युरोपको केस पनि यस्तै वा योभन्दा पनि खराब छ । लोकप्रियतावादले अविश्वास र विभाजन बढाउन इन्धनको काम गरेका कारण एक दशकअघि जति वित्तीय लचकता थियो, हाल त्यो छैन । सन् २००८ यता वित्तीय प्रणालीमा सुधारहरू भएका छन् भन्दा नीति–निर्माता सही छन् । विश्वको अर्को प्रमुख वित्तीय केन्द्र बेलायतलाई हेरौँ, जहाँका राजनीतिक नेताहरूले राष्ट्रलाई ब्रेक्जिट नामक चट्टानको छेउतिर लगे । कडा राजनीतिक निर्णय र चुस्त सोचको आवश्यकता पर्ने वित्तीय संकटलाई प्रतिस्पर्धात्मक रूपमा सम्हाल्न यी नेताले सक्लान् भन्ने अनुमान गर्न सकिएला ? केन्द्रीय बैंक र अर्थ मन्त्रालयमा उत्कृष्ट कर्मचारी रहेको बेलायत यस मामिलामा भाग्यशाली छ । तर, एकदमै उत्कृष्ट बोफिन्स (वैज्ञानिक तथा प्राविधिक अनुसन्धानमा संलग्न व्यक्ति)ले उनीहरूलाई कोही राजनीतिज्ञले नछोप्ने हो भने मात्रै यस्तो गर्न सक्छ ।
यसै क्रममा, अंग्रेजी च्यानलतर्फको गहिरो विभाजनका कारण गम्भीर तनावसँग जुझ्न कडा नीतिको कार्यान्वयनमा कठिनाइ आउन सक्छ । उदाहरणका लागि, विश्वव्यापी वास्तविक ब्याजदरमा वृद्घि भयो भने युरोजोनमा छरिएर रहेका विरोधी ऋण बजारमा विनाश हुन सक्छ । यस्तो हुने आशा गर्न सकिन्छ, तर यो पक्काचाहिँ छैन ।
यदि नियमनहरू बैंकमा जोखिम सम्मिलित गर्न सफल बने पनि जोखिमका प्रमुख स्रोतहरू कम नियमन भएका स्याडो वित्तीय प्रणालीतर्फ सर्ने सम्भावना बढी हुन्छ । तर, यो अर्को ठूलो वित्तीय संकट आउनुभन्दा २०–४० वर्षअगाडि हुने सम्भावना कम छ । यसले संकटका लागि तयार रहन प्रशस्त समय दिन्छ । विश्वव्यापी वित्तीय प्रणाली निरन्तर बढी नै रहेको र विश्वव्यापी ऋण हाल २ सय ट्रिलियन डलरमा उक्लिएको हामीले अहिले के बुझेका छौँ भन्ने त स्पष्ट नै छ । उत्कृष्ट वित्तीय नियमकले वित्तीय जोखिमलाई रोकेको हुन त सक्छ, तर यसले ऋण खुम्च्याएको नै छ भन्नेचाहिँ जरुरी छैन ।
उदाहरणका लागि ठूला बैंकहरूले किताबी रूपमा थोरै जोखिम देखे पनि नियामकहरूले भने छाया वित्तीय प्रणालीतर्फ बढेको र छिट्टै नै बढ्न सक्ने जोखिमयुक्त ऋणको मूल्यांकन गर्न कडा मिहिनेत गर्न आवश्यक छ । डिपोजिट र ऋणसम्बन्धी समस्यासँग जुझ्न नियामकहरूले तुरुन्तै बैंकको उच्च बफर तरलतातर्फ इंगित गर्छन् । दुर्भाग्य नै भन्नुपर्छ, सामान्य समयमा ‘तरल’ रहने सम्पत्ति संकटको समयमा भने ‘स्थिर’ (सजिलै नगदमा परिवर्तन गर्न नसकिने सम्पत्ति) बनिदिन्छन् ।
सन् २००८ यता प्रणालीमा केही सुधार भएका छन् भन्ने तर्क दिँदा नीति–निर्माता सही छन् । तर, ती टुक्रे सुधारहरू आवश्यकभन्दा निकै कम भएका छन् । जसले बैंकहरूलाई (स्टयान्डफोर्डका अर्थविद् अनत अदमातीले र म्याक्स प्लाङ इन्स्टिच्युटका मार्टिन हेलविगले तर्क गरेअनुसार) सेयर जारी गर्दै आफ्नो वित्तपोषणको हिस्सा बढाउन बाध्य बनाएको छ । वित्तीय प्रणालीमा भइरहेको निरन्तर वृद्घि र विषालु राजनीतिक वातावरणमा भएको वृद्घिसँगै अर्को प्रमुख वित्तीय संकट तपाईं–हामीले सोचेभन्दा निकै छिटो आउन सक्छ ।
naya patrika
प्रतिक्रिया दिनुहोस